گفت وگویی در باب فرهنگ فراموش شده مردم،
از هویت سازی تا تعامل جهانی با زبان مشترک لالایی ها
به گزارش دست و هنر، خراسان رضوی یک پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی اظهار داشت: لالایی ها وحدت بخش و هویت بخش اند و می توانند به انسجام ملی یک کشور کمک کنند و در سطح بین المللی هم لالایی ها می توانند بخشی از دیپلماسی فرهنگی باشند.
جواد رسولی در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: مقوله فرهنگ مردم که لالایی ها هم زیرمجموعه آن به حساب می آید، بخشی از ادبیات شفاهی را در بر می گیرد. مجموعه ادبیات شفاهی و فرهنگ مردم چیزی نیست که با فشار و تحمیل ساخته شود یا رواج پیدا کند، اما برنامه ریزی فرهنگی می تواند به توسعه آن کمک کند؛ اما باید توجه داشت که صرفا بخش نامه های دولتی و حاکمیتی نمی توانند این هدف را تأمین کنند. لزوم حفظ لالایی ها در اینست که بخشی از فرهنگ، تاریخ، زبان و باورهای ما را در خود دارد. علاوه بر این، جنبه هایی از تاریخ تعلیم و تربیت، نقش زنان، مردم شناسی و مطالعات اجتماعی ایران را هم با خود بهمراه دارد.
وی اضافه کرد: مساله مهم دیگر اینست که لالایی ها فقط متعلق به ایران کنونی نیستند، این سروده ها در کشورهایی که از فرهنگ و تمدن ایرانی و زبان فارسی تاثیر پذیرفته اند دیده می شود. حتی امکان دارد یک لالایی در منطقه کردستان شنیده شود که واژه های آذری در آن وجود دارد، اما همچنان مایه های فرهنگی لالایی های فارسی را با خود دارد. در کشورهایی که همه یا بخشی از مردمانشان به زبان فارسی صحبت نمی کنند مانند ازبکستان هم این تأثیرگذاری مشهود است، چونکه فرهنگ و تمدن ایرانی در این مناطق گسترده بوده است. باید توجه داشت هنگامی که از تمدن و فرهنگ ایران صحبت می شود، منظور تنها ایران کنونی با مرزهای سیاسی فعلی نیست؛ بلکه منظور هرجایی است که این فرهنگ حضور داشته و دارد و همچنان زنده است.
لالایی ها می توانند در سطح بین المللی بخشی از دیپلماسی فرهنگی باشند
رسولی تصریح کرد: با شناخت بهتر فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی، ازجمله لالایی ها میتوان درک و تفاهم متقابل بین هم فرهنگان را افزایش داد. در بُعد ملی لالایی ها وحدت بخش و هویت بخش اند و می توانند به انسجام ملی یک کشور کمک کنند. در سطح بین المللی هم لالایی ها می توانند بخشی از دیپلماسی فرهنگی باشند. اگر فضای مناسبی برای گردآوری، تدوین، طبقه بندی و ترویج لالایی ها فراهم گردد، این امر نه تنها وحدت ملی را تقویت می کند بلکه باعث تعامل فرهنگی با کشورهای همسایه و فراتر از آن خواهد شد. ازاین رو اهمیت این مورد صرفا ادبی یا هنری نیست، بلکه یک لزوم فرهنگی- انسانی در سطح ملی و فراملی است که نتایج مؤثری خواهد داشت.
توجه به فرهنگ مردم از وظایف بدیهی دولت ها است
وی افزود: متاسفانه دولت ها به این مورد توجه کافی نداشته اند و گرفتاری های سیاسی و اقتصادی سبب شده است که مسایل علوم انسانی، همچون این لزوم فرهنگی توسط آنها نادیده گرفته شوند. هرچند که این مورد نمی تواند توجیه قابل قبولی باشد، چونکه پرداختن به فرهنگ مردم از وظایف بدیهی دولت ها و حاکمیت ها است و این مساله فقط به عهده قوه مجریه نیست؛ بعنوان مثال یکی از شاخص هایی که می تواند در قوه مقننه و برای تدوین قوانین مؤثر باشد، توجه به فرهنگ مردم است. متاسفانه توجه به فرهنگ مردم و ادبایت شفاهی و لالایی ها هم اکنون تنها در سطح برخی علاقمندان و مربیان و محققان مستقل دیده می شود. هیچ نهاد تخصصی برای این مقوله تعریف نشده و بودجه ای هم به آن اختصاص نیافته است. اقدام های اندک، خودجوش و البته اثرگذاری مانند نگارش دانشنامه فرهنگ مردم «مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی» هم به تنهایی نتوانسته از عهده این مهم برآید.
این پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی اظهار داشت: سازمان میراث فرهنگی در قسمت میراث ناملموس تا حدی به این مورد پرداخته است، اما لالایی ها را مورد توجه قرار نداده و این درحالی است که لالایی ها به صورت طبیعی در بین مردم رواج داشته و نسل به نسل منتقل شده اند. می بینیم که خیلی از لالایی ها تنها خواندنی نبوده بلکه اجرایی هم بوده اند، یعنی حرکاتی همراه با خواندن آنها انجام می شده است. این حرکات با بدن و چهره صورت می گرفته و بازتاب دهنده احساسات و عواطف خواننده بوده است. بخش موسیقایی لالایی ها هم بسیار پرارزش است. برخی محققان مستقل، ازجمله بانو سیما بینا، این لالایی ها را از لحاظ موسیقایی بررسی نموده و حتی در آلبوم هایی منتشر نموده اند.
وی افزود: امروزه لالایی ها همچنان در دوران نوزادی اطفال رواج دارند، اما بعد از چند ماه به علل مختلفی ازجمله مشغله های والدین و رواج فناوری این روند کاسته می شود. والدین ترجیح می دهند به جای خواندن لالایی موسیقی ملایمی برای کودک پخش کنند. البته نقش آموزش و پرورش در استفاده درست از فرهنگ و ادبایت شفاهی هم بسیار مهم و اثرگذار می باشد. متاسفانه نظام آموزشی ما نه به منظور زندگی نه برای پدر و مادر شدن و نه برای ارتباط سالم والدین با فرزندان، برنامه ای مشخص ندارد. این نقصان ها سبب شده است که ابزارهای ارتباطی سالم ازجمله لالایی ها در زندگی افراد کم رنگ شوند.
رسولی بیان نمود: بدیهی است که وقتی لالایی بعنوان یک عنصر ارتباطی ضعیف شود، جایگزین آن چیزی جز ضعف ارتباط بین والدین، مربیان و پرستاران با کودک نخواهد بود. گمان این که پخش یک موسیقی یا دادن گوشی موبایل به کودک می تواند جای لالایی را بگیرد، تصوری اشتباه است. همان گونه که در تغذیه از غذاهای سالم بسمت فست فود گرایش پیدا کرده ایم، در حوزه فرهنگ هم به شکلی همین اتفاق رخ داده.
حفظ لالایی ها در بستر فرهنگ، راهی برای انتقال به نسل آینده
وی بیان نمود: یکی از طریق های انتقال لالایی ها به نسل های آینده، حفظ آنها در بستر فرهنگ مردم است. اگر اجازه داده شود که این عناصر فرهنگی به صورت طبیعی رشد یابند و شکوفا شوند اثربخشی بیشتری خواهند داشت. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، صدا و سیما، آموزش و پرورش و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می توانند با تغییر نگاههای خود در این حوزه نقش آفرینی کنند، اما تابحال این نهادها توجه جدی به این مورد نداشته اند.
پژوهشگر و مدرس زبان و ادبیات فارسی اضافه کرد: امروزه با وجود تکنولوژی های جدید، میتوان از ابزارهای مختلف برای گردآوری و انتقال لالایی ها بهره برد. اولین گام ثبت و ضبط لالایی هایی است که تابحال مستند نشده اند. خیلی از این لالایی ها در افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان هم رواج دارند و جمع آوری آنها بهمراه مقایسه نسخه های مشابه می تواند گنجینه ای پرارزش ایجاد کند؛ اما شوربختانه فرصت های مناسب قبلی را از دست داده ایم و این همکاری فرهنگی میان کشورهای فارسی زبان تحت تاثیر مسایل سیاسی قرار گرفته است.
وی اظهار داشت: در زمینه تولید لالایی ها هم باید توجه داشت که لالایی ها به شکل خودجوش و بر مبنای نیازهای عاطفی و اجتماعی مردم شکل گرفته اند. در بعضی پژوهشها لالایی هایی انتشار یافته که در واقع سروده شاعران معاصرند و میان مردم رواج نداشته اند. بعضی از این لالایی ها مانند نمونه ای که احمد شاملو سروده است، در واقع سیاسی اند و مناسب خواندن برای کودکان نیستند. این لالایی های سیاسی و اجتماعی نباید با لالایی های سنتی مردم اشتباه گرفته شوند.
رسولی خاطرنشان کرد: در استان خراسان محققان برجسته ای در حوزه فرهنگ مردم فعالیت داشته اند، زنده یاد محسن میهن دوست یکی از این چهره های برجسته بود که آثار ارزشمندی در این حوزه از خود به جا گذاشت. شادروان دکتر بیهقی هم از پیشگامان این حوزه بود که تحقیقات او نشان داده است چطور می توان فرهنگ مردم را به درستی گردآوری و تحلیل کرد. به جاست یادآروی کنم آن چه که این بزرگان جمع آوری کرده اند، برخاسته از فرهنگ واقعی مردم و نه متون ادبی و سیاسی ساخته شده در دوران معاصر بوده است.
منبع: دست و هنر
این مطلب دست و هنر مورد پسنده؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب دست و هنر مرتبط
نظرات کاربران دست و هنر در مورد این مطلب