دادخواه با دست و هنر مطرح كرد؛
اهمیت صنایع فرهنگی برای توسعه کشورها
به گزارش دست و هنر، عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری می گوید صنایع فرهنگی برای توسعه فرهنگی کشورها مهم می باشد و اساساً کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در این عرصه برنامه ریزی ها و سیاستگذاری می کنند.
خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ و ادب _ زینب رازدشت: صنایع خلاق فرهنگی مجموعه ای از فعالیتهای تولیدی است که بر پایه خلاقیت منجر به تولید و عرضه محصولات و خدمات فرهنگی و بومی می شوند و علاوه بر آن که قابلیت انتقال پیام و ترویج فرهنگ را دارند می توانند به افزایش درآمدزایی از حوزه فرهنگ هم منجر شوند.
در خصوص چالش های صنایع فرهنگی گفت و گویی با پژمان دادخواه عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری، نویسنده و پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر انجام داده ایم.
مشروح این گفت وگو در ادامه می آید؛
* آقای دادخواه صنایع فرهنگی از چه جنبه های واجد اهمیت است و چرا امروزه به آن توجه ویژه ای می شود؟
می توان گفت عصری که در آن زیست می نماییم، زمانه صنایع فرهنگی است. بحث صنایع فرهنگی امروزه اهمیت زیادی دارد و همه توجهات را به خود معطوف کرده است. صنایع فرهنگی و صنایع نرم برای توسعه اقتصادی و متعاقباً توسعه فرهنگی کشورها مهم بوده و اساساً کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در این عرصه برنامه ریزی ها و سیاستگذاری هایی انجام داده اند که ره آوردش رشد اقتصادی، کاهش بیکاری، اشتغال-زایی، کمک به حفظ محیط زیست و حفظ منابع تجدیدناپذیر است.
همچنین این صنایع احتیاج به سرمایه اولیه بالایی ندارند و با کمترین هزینه میتوان در این عرصه فعالیت کرد. در واقع در کنار صنایع سخت و کارخانه های صنعتی، صنایع نرم از اهمیت زیادی برخوردار بوده و میتوان آنرا بعنوان بستر مهم اقتصادی در نظر گرفت. در زمینه صنایع فرهنگی ایده ها، تفکرات و خلاقیت افراد نقش مهم و سازنده ای داشته و در چرخه اقتصادی و مالی کشور نقش مهمی ایفا می کند و بر مبنای درآمدهای ارزی میتوان بعنوان بخش مهمی از صادراتی غیرنفتی به آن نگاه کرد.
* به نظرتان ایده های خلاق تا چه اندازه در حوزه صنایع فرهنگی مؤثر هستند؟
یکی از وجوه تمایز صنایع فرهنگی نسبت به محصولات ماشینی، صنعتی و کارخانه ای، ذوق، خلاقیت و تخیل سازنده است که به شکل های مختلفی در اثرش تجلی می یابد. کشور عزیزمان ایران به واسطه تنوع اقلیمی، فرهنگی، قومی و… دارای ظرفیتهای بی شماری در این حوزه می باشد.
صنایع دستی، هنرهای صناعی و سنتی، موسیقی، هنرهای تجسمی، نمایش های آئینی، خوراک، پوشاک در ایران از تنوع بی نظیر و بی شماری برخوردار می باشد که گواه ذهن خلاق هنرمند ایرانی است. ایرانی ها از دیر باز تابحال متناسب با منطقه جغرافیایی خود، خصوصیت ها و خصایص فرهنگی، هویتی، دینی و زیست بوم خود در این حوزه به تنوع بی نظیری دست یافته اند و تمدن ایرانی - اسلامی در این خصوص دارای آفرینش های والایی است. تاریخ تمدن ما گواه و یادآور ظرفیتهای والا و ارزشمندی در این حوزه است که برای دوران حاضر جهت رشد اقتصادی کارآمد است.
یکی از مباحث مهم در عصر حاضر، بحث دیپلماسی فرهنگی و روابط بین الملل است. یکی از مسیرهای موفقیت در حوزه دیپلماسی فرهنگی توجه به صنایع فرهنگی است حتی میتوان خیلی از صنایع فراموش شده یا رو به فراموشی را متناسب با نیازهای امروزمان احیا کرد. آن چه که اهمیت دارد، منحصر به فرد بودن و متمایز بودن این دستاوردها و آفرینش های فرهنگی است. در واقع تولیدات صنعتی کالاها کاملا شبیه به هم و تکراری می باشد و بعد از مدتی به لحاظ سرمایه ای و اقتصادی هم افت شدیدی دارد، در حالیکه در تولیدات دستی و اساساً حوزه صنایع فرهنگی تک بودن، متمایز و خاص بودن اثر را شاهد می باشیم که همین مساله ماحصل خلاقیت سازندگان این آثار است.
به عبارتی به هر حوزه ای از آفرینش های فرهنگی کشورمان بنگریم، متوجه این تمایز و خلاقیت می شویم. مصداق و نمونه بارز این مسأله، فرش ایرانی است که در استانهای مختلف کشورمان، شاهد تنوع گسترده ای در طرح، رنگ و نقش هستیم. در کجای دنیا میتوان چنین تنوع بسیار و خلاقیتی را تنها در یک حوزه یافت؟! در نهایت میتوان گفت در زمینه صنایع فرهنگی پشتوانه غنی و ارزشمندی داریم و با برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های صحیح میتوان به نتایج پرارزش و مطلوبی دست یافت.
* توجه به صنایع فرهنگی می تواند چه دستاوردهای مطلوبی داشته باشد؟
یکی از نتایج مهم توجه به صنایع فرهنگی، کاهش مهاجرت از روستاها و شهر های کوچک به شهر های بزرگ است. در واقع یکی از علل مهم مهاجرت، مشکلات اقتصادی می باشد. توجه ویژه به صنایع فرهنگی در سرتاسر کشور و شناسایی و پشتیبانی از کسب و کارهای محلی، سبب اشتغال زایی و رفع معضل بیکاری، مهاجرت معکوس، صیانت از هنرهای بومی و حتی جذب توریست می شود که همه این عوامل منجر به رسیدن به اقتصاد پایدار می شود.
همچنین فارغ از دستاوردهای ملی، افراد می توانند در سطح بین المللی به معرفی، تبلیغ و ترویج صنایع فرهنگی سرزمین خود پرداخته و جهانیان را با نگرش، فرهنگ، آداب، آئین و خصوصیت های محلی اقصی نقاط ایران عزیز آشنا کنند. به بیانی دیگر توجه ویژه به این حوزه فارغ از دستاوردهای اقتصادی، در زمینه حفظ هویت و فرهنگ بومی نقش حیاتی دارد و منجر به حفظ ارزش های فرهنگی می شود. پس میتوان گفت یکی از طریق های حفظ سنت ها و فرهنگ بومی، توجه به صنایع فرهنگی کشور است.
در واقع هنرهای سنتی به تعبیر محمدرضا ریخته گران مواریث فرهنگی یک قوم و حوالت تاریخی آنها را به ظهور می رساند. یعنی این که در هر دوره ای یک حقیقتی به شکل تقدیر تاریخی داده می شود و قومی آن حوالت داده شده را تحویل می گیرد. بنابراین هنرهای سنتی دارای یکسری خصوصیت است که خاص یک قوم و تمدن است. ارباب هنر و صنایع با عرضه اثر خود، فارغ از درآمد اقتصادی، فرهنگ و هویت خویش را به معرض نمایش گذاشته و به جهان صادر می کنند.
نکته مهم دیگر ارتباط محیط زیست و صنایع فرهنگی است. یکی از مسائلی که امروزه جهانیان بر آن تاکید دارند، حفظ طبیعت و محیط زیست و توسعه پایدار می باشد. دستاوردهای ما در حوزه هنر از گذشته تابحال دقیقا هم سو با خصوصیت های اقلیمی و محیط زیست بوده و هیچ گونه تقابل و تعارضی با محیط زیست نداشته است. مواد و مصالح شکل دهنده این آثار از دل طبیعت آمده و برای انسان هم فاقد ضرر است. نمونه آن معماری، سفال، حصیربافی، فرش و دست بافته ها، پوشاک است که همه مواد و مصالح از همان اقلیم دریافت می شود. در نتیجه صنایع فرهنگی را میتوان در حوزه اقتصاد، محیط زیست، هویت ملی و مسائل فرهنگی پیشران و مؤثر دانست.
* به بحث فرهنگ و مقیاس بین المللی و جهانی اشاره کردید. کمی بیشتر در این حوزه صحبت کنیم!
یکی از مباحث مهم در عصر حاضر، بحث دیپلماسی فرهنگی و روابط بین الملل است. یکی از مسیرهای موفقیت در حوزه دیپلماسی فرهنگی توجه به صنایع فرهنگی است. در واقع از آنجاییکه دیپلماسی فرهنگی بر تبادل انگارها، اندیشه ها، باورها، سنت ها، مسائل فرهنگی و بومی تاکید دارد و همین مفاهیم و مؤلفه ها هم تا حد زیادی در صنایع فرهنگی متجلی است، میتوان این گونه بیان کرد که میان صنایع فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی ارتباط وجود دارد و یکی از ابزارهای موفقیت در دیپلماسی فرهنگی همین حوزه صنایع فرهنگی است.
از طرف دیگر در جهان کنونی مبحث قدرت نرم اهمیت زیادی دارد و فکر می کنم از راه صنایع فرهنگی و صنایع نرم بتوان تا حدودی در این حوزه موفق عمل کرد و در مقابل نفوذ در هویت فرهنگی و دگرگونی در این حوزه، هوشمند بود. یعنی به جای تحت سلطه فرهنگی بودن و قرارگیری در حاشیه، با اقتدار و حفظ هویت در مرکز ایستاد. در زمانه فعلی و در زمینه سیاست خارجی، صنایع فرهنگی که حوزه های زیادی را در بر می گیرد، عاملی مؤثر در در زمینه دیپلماسی فرهنگی است و اساساً یکی از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی را میتوان صنایع فرهنگی دانست؛ چونکه یکی از مسیرهای انتقال فرهنگ همین حوزه صنایع فرهنگی است که می تواند دستاوردهای ملی، بومی و خصوصیت های تمدنی را به معرض نمایش گذاشته و در این فراگرد تأثیرات فرهنگی عمیقی را از خود بر جای بگذارد و از این رهگذر منافع ملی را هم تأمین کند.
از طریق رسانه و سایر نهادهای مهم فرهنگی و هنری میتوان کوشش کرد تا از تولیدات داخلی حمایت و این مهم به گفتمان غالب جامعه تبدیل گردد به شکلی در این فراشد، جنبه های فرهنگی، تمدنی، بومی و ظرفیتهای بی شمار فرهنگی را میتوان منتقل کرد و یکی از ابزارهای روایتگری فرهنگ و تمدن، همین حوزه صنایع فرهنگی است. در واقع با اتکا بر ظرفیتهای والای صنایع فرهنگی و آثار هنری میتوان با ملل دیگر ارتباط داشت و بعنوان یک زبان بین المللی، نافذ و تأثیرگذار در این عرصه از آنها بهره گرفت و ارتباطات میان فرهنگی را تقویت کرد.
* به نظرتان بزرگترین چالش ما در صنایع فرهنگی چیست؟
به نظرم یکی از مسائل و مشکلاتی مهمی که در این عرصه وجود دارد، عدم آشنایی عموم مردم با مقوله صنایع فرهنگی است. منظورم از عدم آشنایی، توجه ویژه، دغدغه مندانه و تعلق خاطر نسبت به این آثار است. بعنوان مثال شهروند ما نسبت صنایع فرهنگی آشنایی زیادی ندارد و به سبد فرهنگی اساساً توجه ویژه ای نمی گردد.
همچنین خرید این گونه آثار گویی فاقد لزوم است و شاید یک کار تفننی و گذرا باشد. شهروند ما باید متوجه لزوم و اهمیت جایگاه صنایع فرهنگی و تأثیرات مهم این آثار در زیست روزمره شود. متأسفانه در حوزه آموزش و فرهنگ سازی ضعیف عمل کرده ایم. آموزش زمان بر است و سریع و شتاب زده نمی توان به نتیجه مطلوب دست یافت.
در صورتی که دریافت نتیجه مطلوب نیازمند برنامه ریزی بلندمدت و سیاستگذاری های صحیح است. به نظرم علاوه بر حضور مؤثر صنعتگران و هنرمندان، می بایست از مختصصان حوزه علوم انسانی هم بهره گرفت و از دیدگاه ها و پژوهش های این متخصصان هم بهره مند شد.
* برای تقویت صنایع فرهنگی نیازمند چه مواردی هستیم؟
در راستای تقویت صنایع فرهنگی میتوان به موارد زیادی اشاره نمود که هر کدام از آنها به نوبه خود در این فراشد و کوشش می توانند سهم قابل توجهی داشته باشند. یکی از موارد مهمی که نقش سازنده و بنیادینی دارد، بحث آموزش است. بعنوان کسی که سالهای زیادی بعنوان دانشجو و بعدتر معلم در دانشگاه حضور داشته ام و دانشگاه برایم همواره اولویت بوده است، بر این باورم که نهاد دانشگاه در حوزه فرهنگ سازی و تمدن سازی تأثیرات مهم و سازنده ای دارد و در حوزه تقویت، ارتقا و تحول صنایع فرهنگی هم می تواند نقش مهمی ایفا کند. خیلی از رشته های هنری در دانشگاه های ما در زمینه ارتقای کمی و کیفی صنایع فرهنگی نقش قابل توجهی داشته و دانش آموختگان دانشگاهی تا حدودی در این حوزه فعال می باشند.
حمایت از دانشجویان و دانش آموختگان رشته های هنری می تواند در این حوزه دستاوردهای مطلوبی به همراه داشته باشد، چونکه دانش آموختگان هم با فن، مهارت و تکنیک آشنا شده و هم با مسائل فرهنگی و نظری مأنوس هستند. همینطور وجود واحد درسی تحت همین عنوان یعنی صنایع فرهنگی در مقاطع مختلف تحصیلی می تواند مؤثر و سازنده باشد. از سوی دیگر تقویت ارتباط دانشگاه با حوزه صنعت و همینطور پشتیبانی از پژوهش های کاربردی در زمینه صنایع فرهنگی می تواند پیشرفت های در خور توجهی را به همراه داشته باشد.
همچنین آموزش برای همگان از راه رسانه های ملی و نهادهای فرهنگی همچون فرهنگسراها و خانه های فرهنگ می تواند عموم مردم را نسبت به اهمیت صنایع فرهنگی بیشتر آگاه کند. آشنایی عموم مردم با صنایع فرهنگی از راه معرفی این آثار در پلت فرم های گوناگون، تولیدات تلویزیونی، فرهنگ سازی از راه فیلمها و سریال ها تاثیر خیلی زیادی دارد.
* مصداقی برای این گفته ها وجود دارد؟
اخیراً در فصل سوم سریال زخم کاری یک اقدام ارزشمندی صورت گرفته و آن نمایش آثار هنرهای تجسمی در این سریال است. به نظرم این اقدام، نقش خیلی مهمی در توجه ویژه و جدی گرفتن آثار هنری و نقش این آثار در زیست روزمره و کاربرد آنها در منازل و محل کار دارد. وقتی مخاطب با چنین صحنه ای مواجه می شود، به مرور برای او هم داشتن یک اثر هنری اصیل و دارای امضا، امری مهم و ضروری می شود و کم کم چنین فرهنگ و نگرشی در جامعه نهادینه می شود. یعنی به جای اینکه خانه با وسایل تزئینی وارداتی و عاری از هرگونه ارزش هنری، تزئین شود، فرد با انتخاب یک اثر هنری اصیل همچون نقاشی، عکس، مجسمه، هنرهای سنتی و صنایع دستی خانه خویش را زیبا می کند. کما اینکه این آثار دارای ارزش اقتصادی زیادی است و بعنوان سرمایه مادی هم میتوان به این آثار نگاه کرد.
همچنین یک اقدام خیلی زیبا در شهر اصفهان دیدم و آن نام گذاری گذرها و معابر به نام صنایع دستی بود. همین تابلوها را هم میتوان بعنوان یک رسانه دائمی در نظر گرفت که می توانند بر مخاطبان و گردشگران تإثیر بگذارد و آگاهی بخش باشند.
* رسانه ها چه قدر می توانند در حوزه گفتمان سازی ایفای نقش کنند؟
گفتمان سازی در این راه سبب می شود شهروندان نسبت به کارکردهای صنایع فرهنگی در زندگی آشنا و آگاه شده و با علم و شناخت نسبت به ظرفیتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی صنایع فرهنگی در این بستر ورود کرده و در فراشد فرهنگی و اقتصادی نقش کلیدی ایفا کنند.
در واقع چنین اقدام و کنشی به یک رفتار و فرهنگ تبدیل گشته و بازار صنایع فرهنگی و هنری تقویت و تضمین می شود. متأسفانه تمایل به اجناس و محصولات خارجی زیاد است و گرایش به تولیدات بومی کم تر است.
به نظرم یکی از عوامل چنین وضعیتی رسانه ها هستند. بعنوان مثال در فیلمها و سریال های خارجی به قدری یک کشور و محصولاتش و زیست روزمره مردمان آن زیبا و آرمانی نشان داده می شود و بر محصولات مختلف فرهنگی تاکید و تصاویر رویایی از آنها عرضه می شود که همین مسأله منجر به تمایل مردم نسبت به این آثار شده و حتی در سطحی وسیع تر منجر به جذب گردشگر یا حتی نیروی کار مهاجر می شود.
از طریق همین مسیر و با تاکید بر ظرفیتهای تأثیرگذار رسانه می توانیم صنایع فرهنگی خودمان را به بهترین شکل معرفی نماییم و بر کارکردهای مادی و معنوی آن در زیست روزمره تاکید نماییم.
در واقع از راه رسانه و سایر نهادهای مهم فرهنگی و هنری میتوان کوشش کرد تا از تولیدات داخلی حمایت و این مهم به گفتمان غالب جامعه تبدیل گردد. با عنایت به اینکه رسانه ها نقش انکارنشدنی و بی بدیلی در آگاه سازی و ساخت نگرش عموم جامعه را بر عهده دارند و امروزه زندگی ما بشدت به رسانه پیوند خورده و زیست مان تحت تاثیر رسانه هاست، میتوان از ظرفیتهای رسانه در معرفی هرچه بیشتر صنایع فرهنگی بهره برد و بر اهمیت و لزوم این آثار در زیست روزمره تاکید کرد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب