دادخواه با دست و هنر مطرح كرد؛
اهمیت صنایع فرهنگی برای توسعه کشورها
به گزارش دست و هنر، عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری می گوید صنایع فرهنگی برای توسعه فرهنگی کشورها مهم می باشد و اساساً کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در این عرصه برنامه ریزی ها و سیاستگذاری می کنند.
خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ و ادب _ زینب رازدشت: صنایع خلاق فرهنگی مجموعه ای از کارهای تولیدی است که بر پایه خلاقیت منجر به تولید و عرضه محصولات و خدمات فرهنگی و بومی می شوند و علاوه بر آنکه قابلیت انتقال پیام و ترویج فرهنگ را دارند می توانند به افزایش درآمدزایی از حوزه فرهنگ نیز منجر شوند.
در خصوص چالش های صنایع فرهنگی گفتگویی با پژمان دادخواه عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری، نویسنده و پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر انجام داده ایم.
مشروح این گفت وگو در ادامه می آید؛
* آقای دادخواه صنایع فرهنگی از چه جنبه های واجد اهمیت است و چرا امروزه به آن توجه ویژه ای می شود؟
می توان گفت عصری که در آن زیست می نماییم، زمانه صنایع فرهنگی است. بحث صنایع فرهنگی امروزه اهمیت زیادی دارد و همه توجهات را به خود معطوف کرده است. صنایع فرهنگی و صنایع نرم برای توسعه اقتصادی و متعاقباً توسعه فرهنگی کشورها مهم بوده و اساساً کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در این زمینه برنامه ریزی ها و سیاستگذاری هایی انجام داده اند که ره آوردش رشد اقتصادی، کاهش بیکاری، اشتغال-زایی، کمک به حفظ محیط زیست و حفظ منابع تجدیدناپذیر است.
همچنین این صنایع نیاز به سرمایه اولیه بالایی ندارند و با کمترین هزینه می توان در این زمینه فعالیت کرد. در حقیقت در کنار صنایع سخت و کارخانه های صنعتی، صنایع نرم از اهمیت زیادی برخوردار بوده و می توان آنرا به عنوان بستر مهم اقتصادی در نظر گرفت. در حوزه صنایع فرهنگی ایده ها، تفکرات و خلاقیت افراد نقش مهم و سازنده ای داشته و در چرخه اقتصادی و مالی کشور نقش مهمی ایفا می کند و برمبنای درآمدهای ارزی می توان به عنوان بخش مهمی از صادراتی غیرنفتی به آن نگاه کرد.
* به نظرتان ایده های خلاق تا چه اندازه در عرصه صنایع فرهنگی مؤثر هستند؟
یکی از وجوه تمایز صنایع فرهنگی نسبت به محصولات ماشینی، صنعتی و کارخانه ای، ذوق، خلاقیت و تخیل سازنده است که به صورت های مختلفی در اثرش تجلی می یابد. کشور عزیزمان ایران بواسطه تنوع اقلیمی، فرهنگی، قومی و… دارای ظرفیتهای بی شماری در این حوزه می باشد.
صنایع دستی، هنرهای صناعی و سنتی، موسیقی، هنرهای تجسمی، نمایش های آئینی، خوراک، پوشاک در ایران از تنوع بی نظیر و بی شماری برخوردارست که گواه ذهن خلاق هنرمند ایرانی است. ایرانیان از گذشته های دور تا حالا متناسب با منطقه جغرافیایی خود، خاصیت ها و خصایص فرهنگی، هویتی، دینی و زیست بوم خود دراین زمینه به تنوع بی نظیری دست یافته اند و تمدن ایرانی - اسلامی در این جهت دارای آفرینش های والایی است. تاریخ تمدن ما گواه و یادآور ظرفیتهای والا و ارزشمندی دراین زمینه است که برای دوران حاضر جهت رشد اقتصادی کارآمد است.
یکی از مباحث مهم در عصر حاضر، بحث دیپلماسی فرهنگی و روابط بین الملل است. یکی از مسیرهای موفقیت در عرصه دیپلماسی فرهنگی توجه به صنایع فرهنگی است حتی می توان خیلی از صنایع فراموش شده یا رو به فراموشی را متناسب با نیازهای امروزمان احیا کرد. آن چه که اهمیت دارد، منحصر به فرد بودن و متمایز بودن این دستاوردها و آفرینش های فرهنگی است. در حقیقت تولیدات صنعتی کالاها بطورکامل شبیه به هم و تکراریست و بعد از مدتی به لحاظ سرمایه ای و اقتصادی هم افت شدیدی دارد، در صورتیکه در تولیدات دستی و اساساً حوزه صنایع فرهنگی تک بودن، متمایز و خاص بودن اثر را شاهد می باشیم که همین مورد ماحصل خلاقیت سازندگان این آثار است.
به عبارتی به هر حوزه ای از آفرینش های فرهنگی کشورمان بنگریم، متوجه این تمایز و خلاقیت می شویم. مصداق و نمونه بارز این مسأله، فرش ایرانی است که در استانهای مختلف کشورمان، شاهد تنوع گسترده ای در طرح، رنگ و نقش هستیم. در کجای دنیا می توان چنین تنوع بی حد و خلاقیتی را تنها در یک حوزه یافت؟! در نهایت می توان گفت در حوزه صنایع فرهنگی پشتوانه غنی و ارزشمندی داریم و با برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های صحیح می توان به نتایج باارزش و مطلوبی دست یافت.
* توجه به صنایع فرهنگی می تواند چه دستاوردهای مطلوبی داشته باشد؟
یکی از نتایج مهم توجه به صنایع فرهنگی، کاهش مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ است. در حقیقت یکی از دلیلهای مهم مهاجرت، مشکلات اقتصادیست. توجه ویژه به صنایع فرهنگی در سراسر کشور و شناسایی و پشتیبانی از کسب و کارهای محلی، سبب اشتغال زایی و رفع معضل بیکاری، مهاجرت معکوس، صیانت از هنرهای بومی و حتی جذب توریست می شود که همه این عوامل منجر به رسیدن به اقتصاد پایدار می شود.
همچنین فارغ از دستاوردهای ملی، افراد می توانند در سطح بین المللی به معرفی، تبلیغ و ترویج صنایع فرهنگی سرزمین خود پرداخته و جهانیان را با نگرش، فرهنگ، آداب، آئین و خاصیت های محلی اقصی نقاط ایران عزیز آشنا کنند. به بیانی دیگر توجه ویژه به این حوزه فارغ از دستاوردهای اقتصادی، در حوزه حفظ هویت و فرهنگ بومی نقش حیاتی دارد و منجر به حفظ ارزش های فرهنگی می شود. پس می توان گفت یکی از راه های حفظ سنت ها و فرهنگ بومی، توجه به صنایع فرهنگی کشور است.
در واقع هنرهای سنتی به تعبیر محمدرضا ریخته گران مواریث فرهنگی یک قوم و حوالت تاریخی آنها را به ظهور می رساند. یعنی این که در هر دوره ای یک حقیقتی بصورت تقدیر تاریخی داده می شود و قومی آن حوالت داده شده را تحویل می گیرد. به این علت هنرهای سنتی دارای یکسری خاصیت است که خاص یک قوم و تمدن است. ارباب هنر و صنایع با ارائه اثر خود، فارغ از درآمد اقتصادی، فرهنگ و هویت خودرا به معرض نمایش گذاشته و به جهان صادر می کنند.
نکته مهم دیگر ارتباط محیط زیست و صنایع فرهنگی است. یکی از مسائلی که امروزه جهانیان بر آن تاکید دارند، حفظ طبیعت و محیط زیست و توسعه پایدار می باشد. دستاوردهای ما در عرصه هنر از گذشته تا حالا دقیقاً هم سو با خاصیت های اقلیمی و محیط زیست بوده و هیچ نوع تقابل و تعارضی با محیط زیست نداشته است. مواد و مصالح شکل دهنده این آثار از دل طبیعت آمده و برای انسان نیز فاقد ضرر است. نمونه آن معماری، سفال، حصیربافی، فرش و دست بافته ها، پوشاک است که همه مواد و مصالح از همان اقلیم گرفتن می شود. در نتیجه صنایع فرهنگی را می توان در عرصه اقتصاد، محیط زیست، هویت ملی و مسائل فرهنگی پیشران و مؤثر دانست.
* به بحث فرهنگ و مقیاس بین المللی و جهانی اشاره کردید. کمی بیشتر دراین زمینه صحبت کنیم!
یکی از مباحث مهم در عصر حاضر، بحث دیپلماسی فرهنگی و روابط بین الملل است. یکی از مسیرهای موفقیت در عرصه دیپلماسی فرهنگی توجه به صنایع فرهنگی است. در حقیقت از آنجا که دیپلماسی فرهنگی بر تبادل انگارها، اندیشه ها، باورها، سنت ها، مسائل فرهنگی و بومی تاکید دارد و همین مفاهیم و مؤلفه ها نیز تا حد زیادی در صنایع فرهنگی متجلی است، می توان اینگونه بیان کرد که میان صنایع فرهنگی و دیپلماسی فرهنگی ارتباط وجود دارد و یکی از ابزارهای موفقیت در دیپلماسی فرهنگی همین حوزه صنایع فرهنگی است.
از طرف دیگر در جهان فعلی مبحث قدرت نرم اهمیت زیادی دارد و فکر می کنم بوسیله صنایع فرهنگی و صنایع نرم بتوان تا حدودی دراین زمینه موفق عمل کرد و در مقابل نفوذ در هویت فرهنگی و دگرگونی دراین زمینه، هوشمند بود. یعنی بجای تحت سلطه فرهنگی بودن و قرارگیری در حاشیه، با اقتدار و حفظ هویت در مرکز ایستاد. در زمانه فعلی و در حوزه سیاست خارجی، صنایع فرهنگی که حوزه های زیادی را در بر می گیرد، عاملی مؤثر در در حوزه دیپلماسی فرهنگی است و اساساً یکی از ابزارهای دیپلماسی فرهنگی را می توان صنایع فرهنگی دانست؛ چونکه یکی از مسیرهای انتقال فرهنگ همین حوزه صنایع فرهنگی است که می تواند دستاوردهای ملی، بومی و خاصیت های تمدنی را به معرض نمایش گذاشته و در این فراگرد تأثیرات فرهنگی عمیقی را از خود بر جای بگذارد و از این رهگذر منافع ملی را نیز تامین کند.
از طریق رسانه و سایر نهادهای مهم فرهنگی و هنری می توان کوشش کرد تا از تولیدات داخلی حمایت و این مهم به گفتمان غالب جامعه تبدیل گردد به صورتی در این فراشد، جنبه های فرهنگی، تمدنی، بومی و ظرفیتهای بی شمار فرهنگی را می توان منتقل کرد و یکی از ابزارهای روایتگری فرهنگ و تمدن، همین حوزه صنایع فرهنگی است. در حقیقت با اتکا بر ظرفیتهای والای صنایع فرهنگی و آثار هنری می توان با ملل دیگر ارتباط داشت و به عنوان یک زبان بین المللی، نافذ و تأثیرگذار در این زمینه از آنها بهره گرفت و ارتباطات میان فرهنگی را تقویت کرد.
* به نظرتان بزرگترین چالش ما در صنایع فرهنگی چیست؟
به نظرم یکی از مسائل و مشکلاتی مهمی که در این زمینه وجود دارد، عدم آشنایی عموم مردم با مقوله صنایع فرهنگی است. منظورم از عدم آشنایی، توجه ویژه، دغدغه مندانه و تعلق خاطر نسبت به این آثار است. به عنوان مثال شهروند ما نسبت صنایع فرهنگی آشنایی زیادی ندارد و به سبد فرهنگی اساساً توجه ویژه ای نمی گردد.
همچنین خرید اینگونه آثار گویی فاقد ضرورت است و شاید یک کار تفننی و گذرا باشد. شهروند ما باید متوجه ضرورت و اهمیت جایگاه صنایع فرهنگی و تأثیرات مهم این آثار در زیست روزمره شود. متأسفانه در عرصه آموزش و فرهنگ سازی ضعیف عمل کرده ایم. آموزش زمان بر است و سریع و شتاب زده نمی توان به نتیجه مطلوب دست یافت.
در صورتی که دریافت نتیجه مطلوب نیازمند برنامه ریزی بلندمدت و سیاستگذاری های صحیح است. به نظرم علاوه بر حضور مؤثر صنعتگران و هنرمندان، می بایست از مختصصان حوزه علوم انسانی نیز بهره گرفت و از دیدگاه ها و پژوهش های این متخصصان نیز بهره مند شد.
* برای تقویت صنایع فرهنگی نیازمند چه مواردی هستیم؟
در راستای تقویت صنایع فرهنگی می توان به موارد زیادی اشاره نمود که هر کدام از آنها به نوبه خود در این فراشد و کوشش می توانند سهم قابل توجهی داشته باشند. یکی از موارد مهمی که نقش سازنده و بنیادینی دارد، بحث آموزش است. به عنوان کسی که سالهای زیادی به عنوان دانشجو و بعدتر معلم در دانشگاه حضور داشته ام و دانشگاه برایم همیشه اولویت بوده است، بر این باورم که نهاد دانشگاه در عرصه فرهنگ سازی و تمدن سازی تأثیرات مهم و سازنده ای دارد و در عرصه تقویت، ارتقا و تحول صنایع فرهنگی هم می تواند نقش مهمی ایفا کند. خیلی از رشته های هنری در دانشگاه های ما در حوزه ارتقای کمی و کیفی صنایع فرهنگی نقش قابل توجهی داشته و دانش آموختگان دانشگاهی تا حدودی دراین زمینه فعال می باشند.
حمایت از دانشجویان و دانش آموختگان رشته های هنری می تواند دراین زمینه دستاوردهای مطلوبی به همراه داشته باشد، چونکه دانش آموختگان هم با فن، مهارت و تکنیک آشنا شده و هم با مسائل فرهنگی و نظری مأنوس هستند. همین طور وجود واحد درسی تحت همین عنوان یعنی صنایع فرهنگی در مقاطع مختلف تحصیلی می تواند مؤثر و سازنده باشد. از جانب دیگر تقویت ارتباط دانشگاه با حوزه صنعت و همین طور پشتیبانی از پژوهش های کاربردی در حوزه صنایع فرهنگی می تواند پیشرفت های در خور توجهی را به همراه داشته باشد.
همچنین آموزش برای همگان بوسیله رسانه های ملی و نهادهای فرهنگی همچون فرهنگسراها و خانه های فرهنگ می تواند عموم مردم را نسبت به اهمیت صنایع فرهنگی بیشتر آگاه کند. آشنایی عموم مردم با صنایع فرهنگی بوسیله معرفی این آثار در پلت فرم های گوناگون، تولیدات تلویزیونی، فرهنگ سازی بوسیله فیلم ها و سریال ها تأثیر خیلی زیادی دارد.
* مصداقی برای این گفته ها وجود دارد؟
اخیراً در فصل سوم سریال زخم کاری یک اقدام ارزشمندی انجام شده و آن نمایش آثار هنرهای تجسمی در این سریال است. به نظرم این اقدام، نقش خیلی مهمی در توجه ویژه و جدی گرفتن آثار هنری و نقش این آثار در زیست روزمره و کاربرد آنها در منازل و محل کار دارد. وقتی مخاطب با چنین صحنه ای مواجه می شود، به مرور برای او هم داشتن یک اثر هنری اصیل و دارای امضا، امری مهم و ضروری می شود و کم کم چنین فرهنگ و نگرشی در جامعه نهادینه می شود. یعنی بجای اینکه خانه با وسایل تزئینی وارداتی و عاری از هرگونه ارزش هنری، تزئین شود، فرد با انتخاب یک اثر هنری اصیل همچون نقاشی، عکس، مجسمه، هنرهای سنتی و صنایع دستی خانه خودرا زیبا می کند. چنانکه این آثار دارای ارزش اقتصادی زیادی است و به عنوان سرمایه مادی هم می توان به این آثار نگاه کرد.
همچنین یک اقدام خیلی زیبا در شهر اصفهان دیدم و آن نام گذاری گذرها و معابر به نام صنایع دستی بود. همین تابلوها را نیز می توان به عنوان یک رسانه دائمی در نظر گرفت که می توانند بر مخاطبان و گردشگران تإثیر بگذارد و آگاهی بخش باشند.
* رسانه ها چه قدر می توانند در عرصه گفتمان سازی ایفای نقش کنند؟
گفتمان سازی در این راه موجب می شود شهروندان نسبت به کارکردهای صنایع فرهنگی در زندگی آشنا و آگاه شده و با علم و شناخت نسبت به ظرفیتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی صنایع فرهنگی در این بستر ورود کرده و در فراشد فرهنگی و اقتصادی نقش کلیدی ایفا کنند.
در واقع چنین اقدام و کنشی به یک رفتار و فرهنگ تبدیل گشته و بازار صنایع فرهنگی و هنری تقویت و تضمین می شود. متأسفانه تمایل به اجناس و محصولات خارجی زیاد است و گرایش به تولیدات بومی کم تر است.
به نظرم یکی از عوامل چنین وضعیتی رسانه ها هستند. به عنوان مثال در فیلم ها و سریال های خارجی به قدری یک کشور و محصولاتش و زیست روزمره مردمان آن زیبا و آرمانی نشان داده می شود و بر محصولات مختلف فرهنگی تاکید و تصاویر رویایی از آنها ارائه می شود که همین مسأله منجر به تمایل مردم نسبت به این آثار شده و حتی در سطحی وسیع تر منجر به جذب گردشگر یا حتی نیروی کار مهاجر می شود.
از طریق همین مسیر و با تاکید بر ظرفیتهای تأثیرگذار رسانه می توانیم صنایع فرهنگی خودمان را به بهترین شکل معرفی نماییم و بر کارکردهای مادی و معنوی آن در زیست روزمره تاکید نماییم.
در واقع بوسیله رسانه و سایر نهادهای مهم فرهنگی و هنری می توان کوشش کرد تا از تولیدات داخلی حمایت و این مهم به گفتمان غالب جامعه تبدیل گردد. باتوجه به اینکه رسانه ها نقش انکارنشدنی و بی بدیلی در آگاه سازی و ساخت نگرش عموم جامعه را بر عهده دارند و امروزه زندگی ما به شدت به رسانه پیوند خورده و زیست مان تحت تأثیر رسانه هاست، می توان از ظرفیتهای رسانه در معرفی هرچه بیشتر صنایع فرهنگی بهره برد و بر اهمیت و ضرورت این آثار در زیست روزمره تاکید کرد.
منبع: dastohonar.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب