کشف های تازه در غار اسپهبد خورشید مازندران
دست و هنر: با بیان نتیجه کاوش طاق «اسپهبد خورشید» در استان مازندران، باستان شناسان یک کارگاه تولید جنگ افزار و کوره ساخت اسلحه از دوره ساسانی، شواهد فلزکاری و معماری بازمانده از دوره ساسانی و مهری به خط پهلوی کشف کردند.
به گزارش دست و هنر به نقل از ایسنا، گزارش اولین کاوش طاق اسپهبد خورشید شهرستان سوادکوه، استان مازندران و مطالعات میان رشته ای بر روی مواد به دست آمده از آن، در نشستی به همت پژوهشکده دیرینه شناسی با همکاری پایگاه ملی غار تاریخی اسپهبد خورشید و آثار وابسته، انجمن بین المللی ایزمئو رم، دانشگاه شرق شناسی ناپل و شورای علمی شهر رم در ایتالیا در محل پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری عرضه شد.
مهدی عابدینی عراقی، دیرینه شناس و مدیر پایگاه پژوهشی غار تاریخی اسپهبد خورشید به گزارش آثار وابسته به نتیجه نخستین کاوش انجام شده در ضلع غربی طاق و در تراس اول پرداخت و اظهار داشت: غار تاریخی اسپهبد خورشید در قسمت کوهستانی این شهرستان و در تنگه ای باستانی به نام «تنگه دوآب» و یا «سه راه خطیرکوه» امروزی بر فراز کوه «لاکمر» قرار دارد. این غار یا بهتر است بگوییم طاق طبیعی از بزرگ ترین طاق های طبیعی کشور و جهان است که از لحاظ مرفولوژی زمین شناسی، جزو طاق ها و غارهای کارستی است که از ارتباط و فعل و انفعالات بین سنگ های کربناتی و آب و انیدرید کربن تشکیل می شوند. دهانه طاق با ابعاد ۱۰۰ متر در ۸۵ متر که حدود ۸۵۰۰ متر مربع سازه در خود جای داده است و با عنایت به منابع تاریخی آخرین سرپناه خاندان «اسپهبدان گیلگاوباره» یعنی دوران پادشاه اسپهبد خورشید و گویا کمتر از سه سال هم در محاصره سپاهِ خلیفه منصور عباسی بوده است و با پیروزی این خلیفه، خاندان اسپهبدان به پایان کار خود در شمال ایران می رسند و به شکلی تمام ایران در تصرف حکومت اسلامی خلیفه عباسی پس از دو قرن دفاع و جنگ در می آید.
وی در ادامه اظهار نمود: بعد از آنکه از سال ۱۳۹۹ اداره کل پایگاه های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پایگاه ملی غار اسپهبد خورشید را افتتاح نمود، برنامه ریزی ها برای نگهداری و محافظت از این اثر پرارزش و کم نظیر تاریخی وارد فاز جدیدی شد. بعد از حدود دو سال پیگیری و برنامه ریزی توسط این پایگاه ملی، فصل نخست کاوش دیرینه شناسی غارقلعه اسپهبد خورشید در سال ۱۴۰۲ به پایان رسید و اقدامات در ارتباط با حفاظت سازه های معماری هم انجام گرفت. فصل اول کاوش غار اسپهبد خورشید در تراس اول ضلع غربی غار انجام شد که طی آن پدیده ها و آثار معماری این غارقلعه به دست آمد. در این کاوش یک کارگاه تولید جنگ افزارها کشف شد. در بخشی از محدوده کاوش شده تراس اول ضلع غربی یک کوره از دوره ساسانی پیدا شد که در این کوره اسلحه می ساختند. در واقع مکانی برای ساخت نوک پیکان، خنجر، شمشیر و زوبین بود. آثار و شواهد فلزکاری مانند قالب ها و ماسه ریخته گری هم مشاهده شده و شِمشِ فلز در این مکان قالب گیری شده است. تمام این آثار نشان داده است که مدافعانی که در این مجموعه زندگی می کردند ابزار نظامی می ساختند و در واقع غار اسپهبد خورشید یک دژ بود.
این دیرینه شناس اضافه کرد: از آثار معماری، دو طاق بسیار زیبای به جا مانده از دوره ساسانی به دست آمد که یکی در محل ورودی به فضای بعدی بود و در فصل بعدیِ کاوش ها برای بیرون آوردن آن از خاک اقدام می شود. یک نورگیر هم که به شکلی پنجره طاق دار است و نور فضای پشت سرش را تأمین می کرد هم در این قسمت قابل مشاهده می باشد. یک طاقچه بسیار زیبا هم با نقوشی دیدنی پیدا شد. در این طاقچه نقش سوار ساسانی، نقش ببر و نقش اسب در کنار نقوش انتزاعی انسانی قابل مشاهده می باشد. یک راه پله با بیشتر از ۲۰ پله هم وجود دارد که طبقه اول را به طبقه دوم وصل می کرد. در آن دوره، بیشتر از صد سال بود که ایران مورد تهاجم قرار گرفته بود. سیستان و آذربایجان سقوط کرده بودند و سپاه عرب تا آسیای میانه پیشروی کرده بود. منطقه سمنان و ری هم سقوط کرده بود. مردمان تبرستان می دانستند که بالاخره یک روز این منطقه مورد هجوم قرار می گیرد ازاین رو سر فرصت این بنا را ساختند و احیانا مواد اولیه را هم انبار کرده بودند. بیشتر از ۹۰ درصد خمره های سفالی و حتی شیشه هایی که بدست آمده، برای ذخیره سازی بودند.
عابدینی اظهار داشت: یک مُهر به خط پهلوی کتیبه ای هم از زیر خاک به دست آمد که پاکسازی آن انجام شد. این گل مهر به خط پهلوی است و برای خوانش به متخصصان امر سپرده شده است. بر روی این گِل مُهر ۷ اثر وجود دارد که از نقش اسب و سی مرغ گرفته تا خرگوش و خطوط پهلوی در آن دیده می شود. کوره ای که پیدا شد گنبدی شکل بود و احیانا سفال هم در آن پخت می شد. کوره خیلی بزرگ نیست و حدود ۳ در ۳ متر است. این گِل مُهر بر گردن یکی از خمره ها بود و احتمال می دهیم که مهری است که در مبدا زده شده و از جای دیگر نیامده است، بلکه قرار بود از این مکان به جای دیگر برود. با عنایت به آن که معمولاً مُهر نشان از وجود داد و ستد دارد، احتمال می دهیم این مهر در این مکان زده شده و قرار بود به جای دیگر برود. کتیبه ای که در وسط این گل مهر دیده می شود نام مکان جغرافیایی است. در «جای نام «های دوره ساسانی این اسم تابحال نیامده و احیانا جای نام جدید به جغرافیای دوره ساسانی افزوده شود.
محمد کشاورز دیوکلایی، عضو انجمن بین المللی ایزمئو رم در ایتالیا و عضو کمیته ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران به مطالعات انجام شده روی مواد دیرینه شناسی به دست آمده از طاق اسپهبد خورشید پرداخت و اظهار داشت: مطالعات روی مصالح چوبی به دست آمده از طاق تاریخی اسپهبد خورشید و مطالعات بیو دیرینه شناسی و بعد هم مطالعات روی ملات و سفال و شیشه روی نمونه های غار تاریخی اسپهبد خورشید بوده است که در این دو رساله از بیشتر از ۵ آزمایش با نامهای میکروسکوپ نوری، طیف سنج میکرو رامان، طیف سنجی تبدیل فوریه پرتو ماورا قرمز، میکروسکوپ الکترونی روبشی- طیف سنجی پراکنده انرژی، ترموگرامتری، بلورنگاری اشعه ایکس، روی خیلی از این نمونه ها که شامل چوب، سفال، ملات، سنگ و شیشه بوده است، استفاده شد.
او اضافه کرد: مطالعات آزمایشگاهی شیمی روی نمونه های سفال و ملات نشان داده است که عناصر سازنده آنها به صورت قابل توجهی شبیه به یکدیگر است و به صورت جزئی میتوان مشاهده کرد که ملات ها دارای گچ بیشتر نسبت به کلسیت هستند که البته در سفال ها، باآنکه در مقادیر کمتر، احتمالا به علت دمای پخت آن بوده است.
عضو انجمن بین المللی ایزمئو رم در ایتالیا در نتیجه گیری مباحث در ارتباط با این پروژه اظهار نمود: سنگ های این سایت احتمالا از کوه لاکمر که طاق در آن قرار دارد استخراج شده است و ملات ها به طور عمده از گچ تشکیل شده اند. استفاده از چوب زبان گنجشکی بیشتر از سایر گونه های گیاهی بوده است. مطالعات کربن ۱۴ و تاریخ گذاری روی دو قطعه چوب مختلف (خاکستر و بلوط) دو دوره استفاده از چوب را در سازه برجسته کرد؛ زبان گنجشکی قرن سوم بعد از میلاد و بلوط قرن هفتم میلادی.
عضو کمیته ی علمی معماری دست کند ایکوموس ایران با اشاره به اینکه مصنوعات سرامیکی مورد بررسی به طور عمده از خاک رس خام حاصل از مناطق اطراف سایت مورد مطالعه تشکیل شده است، اضافه کرد: سازه ای که در مجموعه شرقی پدید آمده است به احتمال زیاد متعلق به «طاقچه» موجود در طبقه سوم بنای معماری دوره ساسانی بوده و برای تولید انواع مصالح فعال بین قرن چهارم و ششم میلادی در نظر گرفته شده است و سازه های یافت شده در غار اسپهبد خورشید گواه وجود سازه ای پیچیده با کاربری ها و عملکردهای متفاوت در طول قرن هاست. مطالعه مواد تشکیل دهنده چوب، سنگ و شیشه و مقایسه با یافته های به دست آمده در محوطه های باستانی منطقه کوه سوادکوه در آینده کمک علمی مهمی هم به درک تاریخی و هم در سطح فناوری به دست آمده خواهد داد.
غار «اسپهبد خورشید» محوطه ای تاریخی از دوره ساسانی با قدمتی بیشتر از ۱۳۰۰ سال است که در سال ۱۳۸۱ در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است. با این وجود با معضل کوه خواری و فعالیت و انفجار معادن و میدان تیر پادگان دو آب مواجه می باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب